Osoby uzależnione od alkoholu, które podejmują terapię, często zgłaszają dolegliwości przypominające objawy depresji. Dla specjalistów zajmujących się diagnozą  ocena tych objawów może stanowić wyzwanie, ponieważ nie zawsze jest jasne, czy wynikają one z naturalnych konsekwencji uzależnienia (np. objawów abstynencyjnych, strat życiowych, problemów emocjonalnych i interpersonalnych), czy też współistnieje kliniczna depresja.

Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób (ICD-10) uzależnienie od alkoholu charakteryzuje się następującymi objawami:

1.Silna potrzeba lub przymus spożywania alkoholu („głód alkoholowy”).

2.Utrata kontroli nad piciem (trudności w rozpoczęciu lub zakończeniu picia, nieskuteczne próby ograniczenia spożycia).

3.Fizjologiczne objawy odstawienne (drżenie mięśni, nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, nadmierna potliwość, niepokój, lęki) lub używanie alkoholu w celu ich złagodzenia.

4.Wzrost tolerancji na alkohol (konieczność spożywania większych ilości dla uzyskania tego samego efektu).

5.Zaniedbywanie innych źródeł przyjemności i zainteresowań.

6.Kontynuowanie picia mimo świadomości jego negatywnego wpływu na zdrowie.

Uzależnienie od alkoholu rozpoznaje się, gdy co najmniej trzy z powyższych objawów utrzymują się przez minimum miesiąc lub nawracają w ciągu 12 miesięcy.

Spożywanie alkoholu istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia depresji – osoby uzależnione są na nią narażone 1,5–4 razy bardziej niż osoby nieuzależnione. Przynajmniej raz w życiu osoby nadużywające alkoholu doświadczają epizodu depresyjnego o nasileniu klinicznym, a krótkotrwałe reakcje depresyjne są powszechne.

Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób ICD-10, depresja to natomiast zaburzenie nastroju charakteryzujące się długotrwałym uczuciem smutku, utratą zainteresowań i zdolności do odczuwania przyjemności, obniżoną energią oraz innymi objawami psychicznymi i somatycznymi.

Aby zdiagnozować epizod depresyjny, objawy muszą utrzymywać się przez co najmniej dwa tygodnie i powodować znaczące pogorszenie funkcjonowania.

Objawy podstawowe (co najmniej 2 z 3):

1. Obniżony nastrój – dominujące i utrzymujące się uczucie smutku lub pustki.
2. Utrata zainteresowań i zdolności do odczuwania przyjemności (anhedonia).
3. Zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość prowadząca do ograniczenia aktywności.

Objawy dodatkowe (co najmniej 2 z 7):

1. Obniżona koncentracja i uwaga.
2. Obniżona samoocena i brak wiary w siebie.
3. Poczucie winy i bezwartościowości.
4. Pesymistyczne myśli o przyszłości.
5. Myśli i tendencje samobójcze.
6. Zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność).
7. Zmiany apetytu i masy ciała (utrata  lub nadmierny przyrost).

Zależność między uzależnieniem a depresją może przebiegać na różne sposoby:

• Depresja pierwotna może prowadzić do nadmiernego spożycia alkoholu i rozwoju uzależnienia.
• Nadużywanie alkoholu zwiększa ryzyko zaburzeń depresyjnych.
• Alkohol bywa stosowany jako forma „samoleczenia” objawów depresji, co jednak z czasem prowadzi do ich nasilenia.

Współwystępowanie depresji i uzależnienia

Podwójna diagnoza odnosi się do sytuacji, w której u osoby uzależnionej od substancji psychoaktywnych współwystępuje inne zaburzenie psychiczne. Badania wskazują, że około 37% osób uzależnionych od alkoholu cierpi również na inne zaburzenia psychiczne. W porównaniu do populacji ogólnej:

• Uzależnienie od alkoholu zwiększa ryzyko depresji czterokrotnie.
• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe występują ponad sześć razy częściej.
• Zaburzenia lękowe pojawiają się ponad dwukrotnie częściej.

Aby postawić diagnozę depresji w przypadku osoby uzależnionej, objawy muszą utrzymywać się przez co najmniej cztery tygodnie od zaprzestania spożycia alkoholu lub zakończenia detoksykacji. Jeśli ustępują po około dwóch tygodniach, prawdopodobnie mamy do czynienia z depresją reaktywną wynikającą z używania alkoholu, a nie depresją kliniczną. Jednak nie zawsze można stosować tę zasadę, ponieważ niektórzy pacjenci nie są w stanie utrzymać abstynencji, co zwiększa ryzyko autodestrukcyjnych zachowań, w tym samobójczych. Badania wskazują, że 45–70% osób uzależnionych, które popełniły samobójstwo, spełniało kryteria dużego epizodu depresyjnego.

Różnice w uzależnieniu i depresji w zależności od płci

Kobiety, u których zaburzenia afektywne lub lękowe pojawiły się w wyniku silnego stresu, są bardziej narażone na uzależnienie od alkoholu. U nich uzależnienie rozwija się szybciej niż u osób bez takich zaburzeń. Ponadto, choć kobiety dwukrotnie częściej chorują na depresję, ryzyko uzależnienia od alkoholu jest dziesięciokrotnie wyższe u mężczyzn.

Postępowanie w przypadku depresji u osób uzależnionych

Leczenie powinno obejmować zarówno terapię uzależnienia, jak i zaburzeń psychicznych. Wczesna interwencja może zmniejszyć nasilenie objawów i zapobiec ich pogłębianiu. Alkohol znacznie utrudnia skuteczne leczenie zaburzeń psychicznych, a podwójna diagnoza zmniejsza efektywność terapii uzależnienia. Badania pokazują, że w ciągu dwóch lat abstynencję utrzymuje 41,9% osób bez współistniejących zaburzeń, ale jedynie 28% pacjentów z podwójną diagnozą.

Rozpoznanie współistniejących zaburzeń psychicznych ma kluczowe znaczenie dla skuteczności terapii. W przypadku osób z kliniczną depresją najpierw zalecana jest farmakoterapia oraz monitorowanie abstynencji. W niektórych przypadkach konieczna może być hospitalizacja psychiatryczna, zanim pacjent rozpocznie terapię uzależnienia.

Osoby rozpoczynające leczenie muszą zmierzyć się z konsekwencjami swojego uzależnienia, co często wiąże się ze wzrostem negatywnych emocji. Jeśli objawy depresji szybko ustępują bez leczenia farmakologicznego, terapeuci mogą wykorzystać ten moment do budowania relacji z pacjentem i pomocy w przeformułowaniu jego dotychczasowych doświadczeń. Obniżona aktywność i napięcie towarzyszące depresji mogą paradoksalnie ułatwić pacjentowi utrzymanie abstynencji w początkowym okresie leczenia, pozwalając mu nawiązać relację terapeutyczną i skupić się na pracy nad uzależnieniem.

Podsumowanie

Uzależnienie od alkoholu i depresja często współwystępują, co wymaga kompleksowego podejścia terapeutycznego. Każdy przypadek podejrzenia współistnienia tych zaburzeń wymaga konsultacji psychiatrycznej oraz diagnozy psychologicznej. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie problemu, różnicowanie objawów oraz odpowiednie leczenie farmakologiczne i terapeutyczne. Właściwie prowadzona terapia może pomóc pacjentowi zarówno w utrzymaniu abstynencji, jak i poprawie stanu psychicznego, zwiększając jego szanse na powrót do zdrowia.